Pjesë nga shkrimi i gazetarit të njohur shqiptar, Auron Tare
Prej disa ditësh, së bashku me një gazetar të New York Times dhe një fotoreporter të njohur të agjencisë Magnum nga Parisi, ishim në ndjekje të një historie që shumëkush në Shqipëri e mohonte me forcë: trafikun e karburantit që nisej nga Greqia dhe kalonte përmes territorit shqiptar për të furnizuar makinerinë ushtarake serbe që vepronte në Bosnje.
Gjurmët na çuan nga rafineria afër Athinës, ku autobotët ngarkoheshin me naftë, deri në kufirin e Kakavijës, ku në mënyrë të çuditshme radhët kilometrike qëndronin gjithë ditën, për të lëvizur vetëm pas rënies së natës. Kur trau hapej, autokolona nisej drejt Shkodrës.
Një prej këtyre autokolonave e ndoqëm deri pranë lumit të Bunës. Në një shesh të hapur, pamë autobotë që shkarkonin naftën në bidona dhe fuçi të mëdha, një rrëmujë që i ngjante më shumë një tregu informal, ku makina të ndryshme, karroca me kuaj apo autobotë më të vegjël ngarkonin naftën për transport.
Ndjekja jonë vazhdoi deri në një pikë të lumit ku ishin ankoruar disa trapa të thjeshtë lundrues. Fuçitë e karburantit vendoseshin mbi to dhe tërhiqeshin me litar drejt bregut tjetër të Bunës, në Mal të Zi, ku më pas shpërndaheshin. Gjithçka ndodhte hapur, pa asnjë shqetësim.
Megjithëse dy kolegët e mi amerikanë kishin përvojë në zona lufte, hezitonin të afroheshin pranë vendit ku ndodhte ngarkimi. Në atë kohë, qeveria e Berishës mohonte çdo akuzë për përfshirje në trafik, dhe zëra si ai i z. Shehu, drejtues i firmës “Shqiponja”, mohonin kategorikisht çdo përfshirje të Shqipërisë në furnizimin e ushtrisë serbe me naftë.
I ndodhur në një situatë të ndjeshme, kërkova një mënyrë për të vijuar punën tonë pa ngjallur dyshime. Ndërsa pinim kafe në një barakë prej druri pranë Bunës, më lindi një ide: do të paraqiteshim si ornitologë, studiues zogjsh që kishin ardhur për të vëzhguar speciet e rralla të zonës.
Plani funksionoi. Banorët lokalë, të çuditur por të sjellshëm, na udhëzuan drejt brigjeve të lumit ku, ndërkohë që fotografuam zogj shtegtarë, mundëm të dokumentonim edhe qindra fuçi karburanti që kalonin lumin në mënyrë të organizuar.
Në atë zonë na takoi edhe një person me të cilin kishim komunikuar më parë në aeroport. I pyetur nëse përveç naftës kishin kaluar edhe armë, ai më tha: “Ne jo, por të tjerë po.” Më pas, gjatë “ekspeditës sonë për zogjtë”, pamë edhe disa makina të vogla të mbushura me kuti fishekësh që po kalonin lumin.
Disa javë më vonë, New York Times publikoi artikullin e parë investigativ që denonconte këtë trafik të organizuar, që edhe pse i mohuar nga autoritetet shqiptare, ishte një e vërtetë e pakundërshtueshme për ata që e kishin parë me sytë e tyre.
Në Shqipëri, jehona e atij raportimi mbeti e vakët. Por në qarqet ndërkombëtare, sidomos diplomatike, artikulli pati ndikim. Ishte e pamundur që një trafik kaq i madh i karburantit të mos ishte i dukshëm për sytë e ambasadave në Tiranë.
Ky reportazh, i përjetuar në terren, mbetet një dëshmi e gjallë e një kapitulli të errët të viteve ’90, kur Shqipëria, ende në tranzicion të brishtë, u kthye në një hallkë të pazëshme të një lufte që tronditi gjithë Ballkanin.
