A ka vërtet një vend të sigurt në rast të një sulmi bërthamor? Pyetja sot merr një urgjencë të re, në një botë ku parandalimi duket se po ia lë vendin konkurrencës së brishtë strategjike dhe kërcënimi bërthamor po bëhet përsëri një çështje e vërtetë politike, jo më thjesht fanta-shkencë. Gazetarja investigative Annie Jacobsen, e cituar nga Open për shembull, në librin e saj Lufta Bërthamore: Një Skenar (2024) kërkoi një vendndodhje “më të sigurt” në rast të një sulmi bërthamor, duke hipotezuar se Australia dhe Zelanda e Re mund të garantonin mbijetesën në skenarin më të keq.
Faktorët
Por, siç theksojnë shumë ekspertë, nuk ekziston një qytet i paprekshëm, por faktorë të caktuar, distanca nga objektivat ushtarake, terreni, infrastruktura nëntokësore, mund të zvogëlojnë rreziqet e menjëhershme të një shpërthimi ose pasojave të mëvonshme radioaktive. Megjithatë, këto konsiderata marrin kuptim vetëm kur vendosen brenda një kuadri më të gjerë, i cili përfshin përgatitjen civile, qëndrueshmërinë e infrastrukturës dhe aftësinë e qeverive për të menaxhuar skenarë kompleksë emergjencash. Udhëzimet zyrtare, të tilla si ato të Agjencisë Italiane të Mbrojtjes Civile dhe Komisionit Ndërkombëtar për Mbrojtjen Radiologjike, theksojnë parimin e strehimit: mbyllja në ndërtesa të forta, shmangia e ekspozimit të drejtpërdrejtë dhe pritja e udhëzimeve nga autoritetet. Por edhe mbrojtja “e përsosur” mbetet një mit.
Shtetet më të mbrojtura
Në Evropë, Zvicra mbetet një rast unik. Rrjeti i saj i strehimoreve kundër pasojave të rëndimit ka qenë i gjerë dhe i mandatuar ligjërisht që nga vitet 1960. Çdo qytetar teorikisht ka një vend të mbrojtur dhe autoritetet kryejnë ushtrime periodike për të siguruar funksionalitetin e sistemit. Vende si Suedia dhe Finlanda kanë riaktivizuar gjithashtu programet e mbrojtjes civile të pezulluara pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, duke ofruar strehimore, plane evakuimi dhe komunikime emergjente. Por edhe në këto kontekste, siguria është relative: kokat moderne termonukleare, të kombinuara me mundësinë e shpërthimeve të shumëfishta ose aksidentale, i bëjnë efektet me rreze të gjatë veprimi të paparashikueshme dhe pasojat radioaktive mund të kontaminojnë zona të gjera të planetit brenda pak ditësh.
Efektet
Strategët ndërkombëtarë bien dakord se rreziku i vërtetë nuk qëndron aq shumë në shfarosjen totale, sesa në shembjen e strukturave të mbijetesës. Edhe ata që nuk preken drejtpërdrejt nga shpërthimi do të përballen me javë të tëra pa energji elektrike, komunikime apo furnizime ushqimore, në një mjedis të ndryshuar nga rrezatimi dhe pluhuri toksik. Prandaj, në vend që të kërkohet një strehë e përsosur, mbrojtja e vërtetë qëndron në qëndrueshmëri: komunitete autonome, burime të pavarura energjie, rrjete lokale të ndihmës së ndërsjellë dhe përgatitje psikologjike dhe logjistike që lejon dikë të reagojë ndaj të papriturave.
Garantimi i sigurisë
Në vitet e fundit, grupe ekspertësh si Buletini i Shkencëtarëve Atomikë dhe Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve për Paqen në Stokholm kanë publikuar studime që tregojnë se asnjë rajon i botës nuk mund të pretendojë se është imun ndaj efekteve anësore të një konflikti bërthamor, madje as të kufizuar. Erërat atmosferike mbartin pluhur radioaktiv nëpër kontinente, temperaturat globale mund të bien me disa gradë për shkak të errësimit të diellit dhe zinxhirët ushqimorë do të shembeshin brenda disa javësh. Edhe rajone të largëta si Zelanda e Re, të cilat shpesh përmenden si një strehë ideale, do të vuanin pasoja indirekte, por shkatërruese. E vërteta e pakëndshme dhe e pakthyeshme është se siguria absolute nuk ekziston. Ka vende relativisht më të mbrojtura, zona malore, larg kryeqyteteve dhe qendrave industriale, me qasje në burime natyrore dhe infrastrukturë nëntokësore, por asnjë që mund të garantojë sigurinë. Marzhi i vërtetë i mbijetesës varet më pak nga gjeografia sesa nga aftësia kolektive për të parandaluar, bashkëpunuar dhe ruajtur paqen.
