Presidenti turk, Erdogan kërkoi nga Athina një ditë më parë, ku për herë të parë një president turk viziton Greqinë pas 65 vitesh, se Turqia kërkon rishikimin e Traktatit të Lozanës. Kërkesë kjo e cila u hodh poshtë nga Athina zyrtare, ndërsa hapi mjaft polemika në politikën e brendshme greke.
Por çfarë përmban Traktati i Lozanës?
Traktati i Lozanës ishte një traktat paqeje i nënshkruar në Lozanë, Zvicër, më 24 korrik 1923. Ai e pushoi zyrtarisht konfliktin që kishte ekzistuar midis Perandorisë Otomane dhe Aleatëve: Perandoria Britanike, Republika Franceze, Mbretëria e Italisë, Perandoria e Japonisë, Mbretëria e Greqisë dhe Mbretëria e Rumanisë që nga mbarimi i Luftës I Botërore.
Teksti origjinal i traktatit është në frëngjisht. Ai ishte rezultat i përpjekjes së dytë pas Traktatit të dështuar të Sevres, e cila ishte nënshkruar nga të gjitha palët e mësipërme, por ishte refuzuar më vonë nga Lëvizja Kombëtare Turke e cila luftoi kundër termave të mëparshme dhe humbjes së ndjeshme të terrritorit. Traktati i Lozanës i dha fund konfliktit dhe i përcaktoi kufijë e Republikës moderne Turke. Në traktat, hoqi dorë nga të gjitha pretendimet e Perandorisë së deriatëhershme Otomane dhe në shkëmbim Aleatët njohën sovranitetin turk brenda kufijve të saj të rinj.
Traktati u ratifikua nga Turqia më 23 gusht 1923, nga Greqia më 25 gusht 1923, nga Italia më 12 mars 1924, nga Japonia më 15 maj 1924, nga Britania e Madhe më 16 korrik 1924. Traktati hyri në fuqi më 6 gusht 1924, kur instrumentet e ratifikuara u depozituan zyrtarisht në Paris, Francë.
Shqiptarët në Traktatin e Lozanës
Me një dekret Greqia përvetësoi pronat e shqiptarëve myslimanë dhe jozyrtarisht i trajtoi si popullsi shkëmbyese, ashtu siç e parashihte Marrëveshja e Lausanne-s për turqit e Greqisë. Kryeministri i atëhershëm grek Theodors Pangalos i kishte premtuar ambasadorit shqiptar në Athinë Mit’hat Frashëri se popullsia arvanite dhe çame nuk do të prekej nga Marrëveshja e Lausanne-s dhe shqiptarët myslimanë nuk do të quheshin popullsi turke.
Ky ishte një premtim bosh, sepse edhe në vitet në vijim vazhdoi shpronësimi i çamëve. Ministri i atëhershëm i punëve të jashtme i Britanisë së Madhe George N. Curzon e kishte quajur Marrëveshjen e Lausanne-s “një zgjidhje fund e krye të keqe dhe qëllimkeqe, për të cilën bota gjatë njëqind vjetëve të ardhshme do të paguaj një tagër të lartë”.
Pas kapitullimit të gjermanëve në LDB shteti grek i dënoi çamët kolektivisht, duke i dëbuar nga shtëpitë dhe duke ua marrë pronat shumicës së tyre. Historiani i Evropës Juglindore Konrad Clewing i ndan shqiptarët e Greqisë në tri grupe. Në grupin e parë ai i numëron arvanitët, të cilët nga shekulli 13-të deri në shekullin e 15-të me ftesë të sundimtarëve lokalë u vendosën në më shumë se 300 vendbanime në Greqinë jugore, siç janë Atika (rrethina e Athinës), ishujt e Egjeut (p.sh. Hidra) dhe në Peloponez. Banorët e këtyre zonave e quanin veten arbërorë, ndërsa gjuhën që e flisnin – arbërisht.
Me kalimin e shekujve ata kanë përvetësuar emërtimin grek arvanitka. Sipas Clewing-ut numri i arvanitëve në Greqi, bazuar në kriterin e përdorimit të gjuhës dhe të vetëdijes, vlerësohet të jetë mes 150 mijë deri në 200 mijë. Derisa arvanitët e moshuar ende flasin gjuhën amtare, te të rinjtë dominon tendenca e njëgjuhësisë, domethënë ata flasin vetëm greqisht. Asimilimi gjuhësor i arvanitëve është intensifikuar sidomos me urbanizimin e Greqisë.
Në qytete ata i janë përshtatur shumicës greke. Grupin e dytë të shqipfolësve në Greqi e përbëjnë banorët e disa lokaliteteve në zonën kufitare greko-bullgaro-turke. Clewing shkruan se këta shqiptarë janë pjesë e mbetur pas shkëmbimit të popullsive mes Greqisë dhe Turqisë në vitet 1922/1923, pra në prag dhe pas Marrëveshjes së Lausanne-s. Në grupin e tretë të shqipfolësve në Greqi hyjnë çamët (greqisht: tsamides), të cilët jetojnë në veri të Epirit, në kufi me Shqipërinë.
