Një fshat i vogël me një popullsi në rënie dhe i vendosur përgjatë Vjosës, një zonë rurale, me diçka ndryshe, fshati Kutë sheh përdorimin e pishtarëve pas perëndimit të diellit. Sa po dielli largohet, dritat e rrugëve ndizen.
“Të gjitha rrugët tona kanë drita tani. Nëse vini këtu gjatë natës, është si në qytet”, thotë për “The Parliament” 72-vjeçari Bujar Haxhaj.
Kuta është vendi i komunitetit të parë qytetar të energjisë në Shqipëri.
Në vitin 2021, disa nga ndërtesat e saj publike u pajisën me panele të mëdha diellore.
Këto panele aktualisht furnizojnë jo vetëm dritat e rrugëve të fshatit, por edhe një qendër shëndetësore, një qendër kulturore, shkollë dhe një ndërtesë administrative.
Hapi tjetër, është transformimi i Kutës në një komunitet energjie plotësisht të vetë-mjaftueshëm.
“Nëse mund t’ia dalim”, thotë Demir Murataj, 59-vjeç, një fermer i lindur dhe i rritur në Kutë, “atëherë furnizimi i çdo familjeje me panele do të jetë edhe më i mirë”.
Por para se të kishte dritë, kishte ujë.
Një komunitet bujqësor, ai bashkëjeton me lumin Vjosa pranë të cilit është vendosur.
Sot, fermerët e fshatit, si shumica që jetojnë këtu në Luginën e Vjosës, mbështeten në ekosistemin – pjesë përbërëse e të cilit është lumi – për të ruajtur të korrat dhe kafshët e tyre dhe për peshkimin.
Rajoni gjithashtu krenohet me një industri të vogël turistike për të cilën lumi shërben si një vend tërheqës për sportet ujore dhe peshkimin destinacion.
“Unë dhe lumi Vjosa jemi rritur bashkë. E kemi si pjesë të jetës sonë, është lumi më i egër”, thotë Murataj.
Kjo bashkëjetesë dhe vazhdimësia e Kutës në tërësi, u kërcënua në vitet 2010 kur u zbuluan planet për ndërtimin e një dige hidroenergjetike mbi lumë.
Hidrocentrali i Poçemit, i cili ishte pjesë e një plani më të madh për të ndërtuar 400 hidrocentrale në të gjithë vendin, do të kishte përmbytur fushat bujqësore të Kutës, do të shkatërronte ekosistemin e saj dhe në fund do ta bënte fshatin të pabanueshëm.
Sipas një studimi të publikuar nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë së Rinovueshme (IRENA) në vitin 2021, Shqipëria ka një nga aksionet më të larta të energjisë së rinovueshme në Evropën Juglindore.
Hidroenergjia zë pjesën më të madhe të prodhimit të energjisë elektrike në vend: rreth 95 për qind e kapacitetit të instaluar të energjisë elektrike të Shqipërisë.
Rezistenca ndaj digës së Poçemit nuk u kufizua vetëm tek banorët e Kutës, por e tyre ishte më e zhurmshme.
