Prestigjozja “The Guardian” i ka kushtuar një shkrim Kamzës, ku e përshkruan me detaje që nga ndërtimi i shtëpive, rrugët dhe njerëzit që banojnë aty.
Duke dalë nga Tirana kryeqyteti i Shqipërisë, ndeshemi me qytetin e afërt të Kamzën ku blloqet e apartamenteve të epokës komuniste i hapin rrugën një ngatërrese kaotike të shtëpive me ngjyra, forma dhe lartësi të ndryshme. Shumë janë gjysëm të ndërtuar dhe shumë janë të rikonstrukturuar. Disa janë thjesht të ekspozuara me tulla, ndërsa tek të tjerat janë pikturuar afërsisht fluoreshente, portokall ose të verdha.
“Njerëzit i kushtojnë shumë vëmendje ndertimit dhe rikonstrukturimit të shtëpive,” thotë Njazi Murrja, i cili jeton në qytet. “Ata tregojnë kulturën dhe pasurinë e familjes.” Në trotuaret e mbushura me njerëz, shitësit e rrugës, fëmijë dhe grupe të moshuarish që luanin domino në vendet e lira. Rrugët janë emëruar me emra të famshëm ose qyteteve ndërkombëtare; gjatë rrugës për në treg ne kalojmë nga Rruga New York (Rruga e Nju Jorkut).
Nëse tingëllon mjaft informale, kjo është sepse ky qytet nga një lagështire, kjo i është shndërruar nga banorët e saj gjatë 10 viteve të fundit në qytetin me rritje më të shpejtë në Shqipëri, falë parave të dërguara nëpër shtëpi nga të afërmit që punojnë jashtë vendit.
Përgjatë Evropës Lindore dhe Jugore, emigracioni po ndryshon në mënyrë dramatike komunitete. Qytetet dhe fshatrat në Greqi, Ballkan dhe Itali po zbrazen ndërsa të rinjtë shkojnë në qytete afër ose në Evropën veriore në kërkim të punës. Por këtu, po ndodh e kundërta. Shtëpitë, bizneset dhe infrastruktura e Kamzës, e cila ka një popullsi prej rreth 250,000, nuk do të ekzistonte nëse nuk do të ishte për diasporën disa milionëshe të Shqipërisë.
“Njerëzit kanë një dashuri të thellë për këtë qytet sepse ata e ndërtuan vetë,” thotë ish nënkryetari Tomorr Kotarja. “Të gjithë kanë dhënë kontributin e tyre. Në qytetet e vjetra ju jeni thjesht një qytetar, por këtu keni gjurmën tuaj. ”
Historia e Kamzës është po aq kaotike sa rrugët e saj. Gjatë periudhës komuniste ishte tokë bujqësore në pronësi të shtetit me rreth 5,000 banorë. Migrimi i brendshëm u ndalua nga regjimi dhe punëtorët në miniera dhe fermat e veriut u izoluan plotësisht nga pjesa tjetër e vendit. “Propaganda deklaroi se të jetosh në zona rurale ishte më e mira sepse ajri ishte më i freskët,” thotë Kotarja
Por kur Partia Demokratike e Shqipërisë erdhi në pushtet në 1992, punëtorët rurale u nisën drejt kryeqytetit me mijëra.
Ismail Veizi, ish-minatori nga Dibra, i cili mbërriti atë vit me gruan dhe dy djemtë thotë se : Jeta në veri ishte e vështirë unë kam qenë në spital shumë herë për shkak të kimikateve që kam marrë në organizëm. Ishte minus 20 gradë në dimër dhe duhej të udhëtonim larg për të marrë dru zjarri. Ardhja këtu ishte çështje e jetës dhe e vdekjes. ”
I ulur në shtëpinë e tij të pastër dhe të rehatshme pranë qendrës së qytetit, ai përshkruan se si lagja ishte vetëm fusha kur mbërriti. “Kishte disa njerëz që jetonin në stalla,” thotë ai.
«Të tjerët kishin shënuar hapësirë për shtëpinë e tyre në fushë. Disa kishin ardhur si familje, disa ishin dhe vetëm. ”Ai ndërtoi një strukturë të thjeshtë me dy dhoma, pa sistem të kanalizimit dhe energji elektrike. Uji duhej të mblidhej nga një pus një orë larg.
Pavarësisht kushteve të këqija, migrantët nga veriu gjithashtu luftuan për tu përshtatur me kulturë – ata flisnin një dialekt tjetër për popullin në Tiranë, dhe me shekuj kishin mbajtur një sistem tradicional klanesh. Në 1995 policia u përpoq të pastronte vendbanimet, por hoqi dorë pasi hasi në një rezistencë të ashpër.
“Njerëzit nga Tirana na shikuan me një përbuzje të caktuar,” thotë Kotarja. “Kështu që ne kemi punuar shumë për të përmirësuar pozicionin tonë.” Përballë mungesës së vendeve të punës, migracioni u bë opsioni kryesor i banorëve, duke filluar nga Greqia dhe Italia.
Kotarja thotë se sot, shumica e favorizojnë Mbretërinë e Bashkuar, edhe një vend me kamion kushton rreth 15,000 € (12,800). Tërheqja vjen nga rrjeti i shqiptarëve tashmë të vendosur atje, dhe fakti që ata kanë përjetuar më pak diskriminim sesa në vendet e tjera.
Të gjitha paratë e tyre hynë në shtëpi, “thotë Kotarja. “Njerëzit filluan të sjellin ekspertizën e tyre nga jashtë dhe u ndërtuan shtëpi më të mëdha dhe më të mira.”
Murrja, një mësues, u transferua në Kamëz nga Dibra në 2004 me paratë e fituara nga djali i tij i madh në Greqi. “Qëllimi im ishte të edukoja fëmijët e mi këtu,” thotë ai. Kushtet ishin të tmerrshme në fshatra, nuk kishte infrastrukturë. Gruaja ime është infermiere dhe ne kurrë nuk mund të ndërtonim një shtëpi me pagat tona. Kur mbërriti, thotë ai, nuk kishte rrugë në Kamëz përveç shinave të poshtër. Mbulohesha me baltë kur ikja të qoja fëmijët në shkollë, do të më duhej të lahesha në pus.”
Ai thotë se kur mbërriti, nuk kishte rrugë në Kamëz përveç shinave të poshtër. Disa vjet më vonë djali i tij i dytë u nis për në MB. Paratë e tyre e kanë ndihmuar atë të rinovojë dhe përmirësojë shtëpinë. Veizi gjithashtu ka rindërtuar shtëpinë e tij nga vetëm dy dhoma në katër kate falë parave që djali i tij i bën duke punuar si piktor dhe dekorues në Gjermani. “Kam një frigorifer, ekrane televizive – i them gjithmonë se nuk kam nevojë për versionin më të ri, por ai thotë jo!”
Qyteti filloi të zyrtarizohet me shpejtësi kur u bë komuna në vitin 2007. “Ndryshimet ndodhën shumë shpejt,” thotë Kotarja. Një ujësjellës u ndërtua me ndihmën e një OJQ-je, dhe qeveria qendrore siguroi para për ndërtimin e rrugëve dhe shkollave. Legjislacioni zyrtarizoi ndërtimin e ndërtesave.
Disa fabrika dhe biznese të reja ofrojnë punë, por me papunësinë akoma rreth 50%, emigracioni mbetet burimi më i popullarizuar i të ardhurave. Situata i bën presion marrëdhënieve familjare – nusja e Veizit, Xhuljana, rrit fëmijën e saj vetëm për gjysmë viti, ndërsa burri i saj punon në Gjermani. Qeveria ende lufton për të mbledhur taksat për paratë e dërguara nga jashtë, e cila është bërë kryesisht në tregun e zi.
“Migracioni është rritur që prej vitit 2013,” thotë Kotarja. “Njerëzit nuk shohin asnjë shpresë apo mundësi në Shqipëri.” Shqiptarët aktualisht janë kapur të hyjnë në MB në mënyrë të paligjshme më shumë se çdo kombësi tjetër.
